Điện Hòn Chén

Huế xưa và nay – Điện Hòn Chén được xây dựng trên núi Ngọc Trản thuộc lòng Hải Cát. Ngọc Trản là một ngọn núi cheo leo bên bờ vực thẳm – chỗ sâu nhất của dòng sông Hương. Sườn núi cây cối mọc um tùm. Trên đỉnh có một chỗ trũng xuống, đường kính vài mét, nước mưa thường đọng lại, trông giống cái chén đựng nước trong. Vì vậy, từ xưa núi được đặt tên là Ngọc Trản sơn (núi Chén Ngọc), dân gọi là Hòn Chén.

Từ xưa, người Chàm đã dựng đền để thờ nữ thần Po Nagar, về sau, người Việt theo Thiên Tiên Thánh giáo tiếp tục thờ bà dưới danh xưng thánh Mẫu Thiên Y A Na. Thiên Tiên Thánh giáo là một tôn giáo bình dân địa phương, mang tính huyền thoại, được truyền miệng từ đời này qua đời khác, lịch sử rất mơ hồ. Từ năm 1854, Liễu Hạnh Công Chúa, tức Vân Hương Thánh Mẫu, có nguồn gốc từ ngoài Bắc cũng được đưa vào thờ ở đây. Ngoài ra, tại điện Hòn Chén còn thờ Phật, thờ Thánh Quan Công và hơn 100 vị thần thánh khác thuộc vào hàng đồ đệ của các thánh thần nói trên. Vua Đồng Khánh cũng là một trong những đồ đệ ấy.

Ngoại thất điện Hòn Chén

Dưới triều các vua Nguyễn, thời Gia Long, Minh Mạng đều nhiều lần cho tu sửa, mở mang ngôi đền. Từ năm 1883 đến 1885, trong giai đoạn mong chơ được kế vị. Đồng Khánh đã từng nhờ mẹ là bà Kiên Thái Vương lên đền Ngọc Trản cầu đảo và xin Thánh Mẫu Thiên Y A Na chỉ dẫn… Khi lên ngôi, vua Đồng Khánh liền cho xây lại đền này khang trang, làm thêm nhiều đồ tự khí để thờ và đổi tên ngôi đền là Huệ Nam điện (ban ân Huệ cho nước Nam, vua Nam). Vua Đồng Khánh đưa cuộc lễ hàng năm ở đây vào hàng quốc lễ và tự nhận mình là đồ đệ của Thánh Mẫu… Nay trong điện vẫn còn thờ một vài bức tranh ảnh của chính nhà vua. Điện Hòn Chén ngày nay được nhiều người biết đến không phải vì nó là một di tích tôn giáo mà chủ yếu vì phong cảnh nơi đây. Công trình kiến trúc tôn giáo này được người xưa đặt trong khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, sơn thủy hữu tình.Điện Hòn Chén có khoảng 10 công trình kiến trúc xinh xắn đều nằm ở lưng chừng sườn Đông Nam thoai thoải của ngọn núi, ẩn mình dưới những gốc cổ thụ, tỏa bóng mát quanh năm. Những hệ thống bậc chạy từ cao xuông tận bến nước. Mặt nước trong xanh phẳng lặng như gương in bóng cổ đền. Du thuyền cập bến ngước nhìn lên, khách dễ tưởng mình đang lạc vào chốn thần tiên.

Dâng hương mùa lễ hội tại điện Hòn Chén

Mặt bằng kiến trúc của ngôi đền không rộng. Điện thờ chính là Minh Kính Đài nằm ở giữa, mặt hương ra sông. Điện được xây dựng năm 1886 dưới thời vua Đồng Khánh có mặt bằng 15m x 17m, được chia làm ba cung từ cao xuống thấp, từ sau đến trước căn cứ vào chức năng thờ phụng:

Thương cung hay Thượng điện chia làm hai tầng: tầng trên thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na, Thánh Mẫu Vân Hương, ảnh vua Đồng Khánh và một thánh khác, tầng dưới dùng là chỗ tiếp khách và nơi ở của thủ từ.

Cung Hội Đồng thờ hàng chục tượng thần khác, có cả tượng Phật và dùng làm nơi thiết trí các đồ cúng dùng để rước sắc trong các dịp lễ lớn.

- Tiền điện có xây một hương án lớn, hai bên có trống chuông, là chỗ cử hành tế lễ… Trên bờ nóc, bờ quyết của Minh Kính Đài cũng như các công trình kiến trúc khác ở xung quanh, được trang trí chủ yếu hình ảnh con phụng – tượng trưng cho phụ nữ, ở đây là các nữ thần.

Điện Hòn Chén nhìn từ sông Hương

Bên phải Minh Kính Đài là nhà quan Cư Trinh Cát viện, chùa Thánh, bên trái là dinh ngũ vị thánh bà, bàn thờ các quan, động thờ ông Hạ Ban (từ ông Hổ: con cọp), am ngoại cảnh. Dưới bờ sông, cuối đường bên trái là am Thủy Phủ, ngoài ra còn có một số bệ thờ và am nhỏ khác nằm rải rác… Điện Hòn Chén thật xứng đáng được liệt vào danh thắng của đất cố đô.

Theo Lê Văn Phúc (Huế – Di tích lịch sử – Văn hóa – Danh thắng)